Философия

Философия (гр.phileo – сүйемін + sophia – даналық: даналықты сүйемін, даналыққа құштарлы) – адам болмысының іргелі принциптері мен негіздері туралы, табиғатқа, қоғамға және рухани өмірдің барлық негізгі көріністеріне адам қатынасының ең жалпы мәнділік сипаттамалары туралы білімдер жүйесін жасайтын әлемді, дүнинені танудың ерекше формасы, ғылым. Алғаш рет «философ» деген сөзді атақты грек ойшылы, математигі Пифагор қолданған, ал Еуропа ғылымы мен мәдениетіне «философия» терминін Платон енгізген деп есептелінеді. Алғашқы дүниетанымдық ойлар, пікірлер ертедегі Мысыр, Вавилонда кездеседі, ал философиялық жүйелердің, мектептердің дамуының басталуы көне Үнді, Қытай, Грекия мен Римде орын алды.

Философия рационалды амалдармен әлемнің шегіне жеткен (предельно) жинақталған бейнесін (картинасын) және ондағы адамның орнын жасауға тырысады. Өзінің қағидаларын негіздеу үшін ерекше логикалық және гносеологиялық критерийлерді пайдаланып, әлемді жете түсінудің теориялық әдістеріне сүйенеді. Мәдениеттің универсалийлерін рационалды мағыналау, оларды (унив.) сыни талдау және осы жолда жаңа дүниетанымдық идеяларды қалыптастыру жолымен жаңа дүниетанымдық бағдарларды (ориентирлерді) табуға тырысады. Философилық таным мәдениеттің ерекше өзіндік санасын құрады және оның дамуына белсенді ықпал жасайды.

Ерекше ғылым ретінде философияның зерттеу объектісі мен пәні, қолданатын әдістері мен амалдары, сол сияқты принциптері, заңдары, категориялары, атқаратын әртүрлі функциялары бар. Философия көптеген ғылымдармен тығыз байланыста, олардың жетістіктері мен теорияларын кең пайдаланады. Бірақ нақты ғылымдар да философияның қорытындыларына, қағидаларына, заңдарына үнемі сүйенеді, философия ғылым үшін методологиялық, әдіснамалық (жетекшілік) роль атқарады.

Дүниетанымдық ілім ретінде философиялық білімнің ерекшеліктері бар:

- құрылымы күрделі (онтология, гносеология, логика және т.б.);

- шегіне жеткен жалпы, теориялық сипатқа ие;

- өзге ғылымдардың негізінде жатқан базалық, басты идеялар мен ұғымдарға сүйенеді;

- көбінесе субъективті – философиялық білімде тұлғаның және жеке философтардың көзқарасының әсері сезіледі;

- объективті – білімдер мен құндылықтардың, моральдық идеялардың жиынтығы болып табылады,сол сияқты дәуірдің әсері тиеді;

- бұрынғы философтар жасаған доктриналардың күшті әсерін сезеді;

- динамикалық сипатта, яғни үнемі даму мен жаңару үстінде болады;

- мәні бойынша шексіз, сарқылмас терең (философское знание неисчерпаемо);

- адамның (танушы субъектінің) танымдық мүмкіншіліктеріне байланысты шектеулі және логикалық тұрғыдан анық шешілмейтін «мәңгілік» проблемалармен айналысады (болмыстың пайда болуы, табиғаты, материяның немесе сананың біріншілігі, тіршіліктің пайда болуы, жанның ажалсыздығы, құдайдың бар – жоқтығы, оның дүниеге әсері және т.б.).

Қорыта айтқанда, философия дегеніміз – табиғаттың, қоғамның және адам ойлауының дамуының жалпы заңдылықтары туралы ғылым.